Dofinansowanie do procedury in vitro 2023/2024

           wsparcie miejskie 

     wsparcie wojewódzkie

 

x
choroby nowotworowe kobiet
kółko 09.04.21.

Choroby nowotworowe kobiet

Nowotwory kobiece wciąż zbierają zbyt duże żniwo. To smutne, bo większość z nich jest w pełni wyleczalna pod warunkiem wczesnego wykrycia. Dlaczego więc nie dbamy o profilaktykę i pozwalamy, żeby nasze mamy i córki odchodziły zbyt wcześnie? Jakie wyróżniamy choroby nowotworowe kobiet i jak z nimi walczyć? Dowiedz się więcej o raku piersi i raku szyjki macicy.

Choroby nowotworowe były przyczyną prawie 25% zgonów w ostatnich latach. W przypadku kobiet, w pierwszej piątce znalazły się rak piersi, rak szyjki macicy i rak jajnika. Na szósty miejscu, jeśli chodzi o zapadalność, znajduje się rak trzonu macicy (rak endometrium).

To przerażająca statystyka biorąc pod uwagę, że od wielu lat funkcjonują bezpłatne programy profilaktyczne, pozwalające wykryć zmiany na naprawdę wczesnym etapie. To ważne, bo choroby te rozwijają się powoli, a objawy pojawiają się dopiero przy zaawansowanych stadiach. Do tego często są niespecyficzne. Gdy stają się tak widoczne, że trudno je ignorować, choroba zwykle jest już tak rozwinięta, że rokowanie bywa niekorzystne.

Czynniki ryzyka przy nowotworach kobiecych

Zanim przejdziemy do omówienia najczęściej występujących u kobiet nowotworów, zwróćmy uwagę, że dla większości z nich występują podobne czynniki ryzyka.

Niezdrowy tryb życia, tłusta dieta, spożywanie alkoholu, palenie papierosów, częsta zmiana partnerów, mała aktywność fizyczna i otyłość zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na raka. Oczywiście nie bezpośrednio, ale wśród chorych czynniki te powtarzają się na tyle często, że nie można ich bagatelizować. W przypadku nowotworów kobiecych trudno też nie uwzględnić wpływu hormonów na zmiany, jakie zachodzą w ich organizmie. Szczegółowo omówimy to przy konkretnych chorobach.

Skłonność do zachorowania na raka może być także uwarunkowana genetycznie. Mutacja genu BRCA1 i BRCA2 daje duże prawdopodobieństwo wystąpienia choroby, nawet jeśli ograniczymy czynniki ryzyka związane ze stylem życia. Jeśli więc w Twojej rodzinie pojawiały się przypadki raka piersi lub jajnika, powinnaś być szczególnie czujna. Poproś lekarza o badanie w kierunku tej mutacji, a w razie uzyskania wyniku pozytywnego, kontroluj swój stan zdrowia częściej niż kobiety bez obciążenia.

Przyjrzyjmy się teraz z bliska trzem najczęściej występującym nowotworom u kobiet.

Rak szyjki macicy

Wbrew powszechnie panującej opinii atakuje on kobiety w każdym wieku. To jeden z nowotworów wywoływanych przez wirusa (HPV – wirus brodawczaka ludzkiego), zatem w dużym uproszczeniu mówiąc, można się nim zarazić. Oczywiście nie samym rakiem, a wirusem i to w specyficznych warunkach, czyli głównie podczas kontaktu intymnego. To czy i kiedy choroba się uaktywni, zależy od stanu zdrowia i sprawności układu odpornościowego.

Do widocznych objawów raka szyjki macicy zaliczamy:

  • krwawienia po stosunku czy po badaniu ginekologicznym,
  • nietypowe krwawienia i krwiste upławy między miesiączkami lub wystąpienie ich u kobiet po menopauzie,
  • bóle i parcie w dole brzucha, w krzyżu,
  • trudności przy oddawaniu moczu.

Niestety w momencie, kiedy one się pojawiają, choroba jest już zwykle tak zaawansowana, że szanse na wyleczenie są niewielkie. Rak ten bowiem rozwija się latami, zanim da pierwsze objawy.

Co zwiększa ryzyko zachorowania?

Ponieważ najpierw musi dojść do zakażenia wirusem, wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego i częste zmiany partnerów seksualnych bez wątpienia będą zwiększać zagrożenie. Wśród pozostałych czynników wskazuje się palenie papierosów i długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej.

Zakażeniu można zapobiegać unikając ryzykownych zachowań, ale możliwa jest również profilaktyka swoista, czyli szczepienie. Szczepionki są najbardziej skuteczne, jeśli poda się je przed rozpoczęciem współżycia — najlepiej w wieku 11-12 lat. Dotyczy to zarówno dziewczynek jak i chłopców. Dla tej grupy szczepienie jest refundowane.  Nie ma również przeciwwskazań, aby zaszczepiły się również osoby dorosłe – przeczytaj więcej o szczepieniu na HPV.

Rak szyjki — leczenie i rokowanie

Podkreślić należy, że większość stanów przednowotworowych wymaga jedynie obserwacji i stałego nadzoru lekarskiego. Tylko w niektórych sytuacjach wymagają one leczenia chirurgicznego, jednak zabiegi ograniczają się zazwyczaj do miejscowego usunięcia chorych tkanek, np. konizacji szyjki macicy, która nie pozbawia kobiet szans na zajście w ciążę.

Wczesne stadia raka szyjki macicy w większości przypadków leczy się chirurgicznie, usuwając chore tkanki wraz z macicą i okolicznymi węzłami chłonnymi. Skuteczność leczenia na tym etapie jest bardzo wysoka (95%).

Jeśli stan jest bardziej zaawansowany i zmiany naciekają okolice oraz pojawiają się przerzuty do węzłów chłonnych, leczenie uzupełnia się radiochemioterapią, lub są one stosowane samodzielnie. Rokowania w przypadku II stadium raka, są gorsze (65%). Przy przerzutach odległych i wznowach stosuje się skojarzoną radiochemioterapię lub chemioterapię (leczenie systemowe). Szanse na przeżycie 5 lat w tym stadium choroby spadają jednak nawet do 10%.

Na szczęście zmiany przednowotworowe i wczesne stadia choroby można wykryć w wymazie komórkowym na długo przed tym zanim pojawią się objawy. Dlatego każda kobieta w wieku 25-59 może raz na trzy lata wykonać bezpłatną cytologię. To niezbędne minimum, ale specjaliści zalecają, by każda kobieta wykonywała je co roku przy okazji kontrolnej wizyty u ginekologa.

Zobacz, na czym polega badanie cytologiczne i jak się do niego przygotować.

Rak piersi

Ponad 20% złośliwych nowotworów u kobiet to rak piersi. Niestety podobnie jak w przypadku raka szyjki macicy, zwykle bywa on diagnozowany zbyt późno i przez to zajmuje niechlubne drugie miejsce wśród wszystkich przyczyn śmierci u kobiet, a pierwsze – jeśli chodzi o przyczynę zgonów z powodu nowotworów złośliwych. Tymczasem i w tym przypadku wczesne wykrycie choroby daje szansę na całkowite wyleczenie. Grupą najbardziej zagrożoną są kobiety w wieku 50-69 lat, ale coraz częściej chorobę stwierdza się u kobiet młodszych.

W przypadku tego nowotworu trudno wskazać jednoznaczną przyczynę, ale ryzyko zachorowania na pewno zwiększają:

  • obciążenie genetyczne – choroby nowotworowe w najbliższej rodzinie,
  • czynniki hormonalne, wczesny wiek pierwszej miesiączki, późna menopauza,
  • wieloletnie przyjmowanie hormonalnej terapii zastępczej lub antykoncepcji,
  • wcześniejsze choroby piersi,
  • późne urodzenie pierwszego dziecka lub bezdzietność.

Co powinno skłonić do wizyty u lekarza?

Podczas cyklu miesięcznego piersi się zmieniają — rosną, stają się bardziej tkliwe, czasem nawet bolą, ale to zupełnie normalne. Tak działają hormony. Jeśli regularnie je obserwujesz, z pewnością wiesz, czego się możesz spodziewać w kolejnych tygodniach. Zaniepokoić powinny Cię więc wszelkie zmiany w piersiach, które wcześniej się nie pojawiały. Odwiedź specjalistę, jeśli zauważysz:

  • zmianę wielkości i kształtu piersi, która nie mija po miesiączce,
  • guzki lub zgrubienia wyczuwalne w piersi lub pod pachą,
  • zmianę koloru lub pomarszczenie skóry piersi,
  • zmiany w obrębie brodawki piersi.

Rak piersi — leczenie i rokowanie

Leczenie zawsze jest dobierane indywidualnie i najczęściej polega na chirurgicznym usunięciu guza lub całej piersi (mastektomia) wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi. Stosuje się także naświetlania i chemioterapię razem lub samodzielnie.

W pierwszym i drugim stadium nowotworu, kiedy guz jest jeszcze niewielki, a komórki rakowe nie występują poza tkanką piersi lub pojawiają się co najwyżej w okolicznych węzłach chłonnych, szanse na wyleczenie są bardzo wysokie – 90%. W trzecim stadium guz atakuje również mięśnie lub skórę piersi, a w czwartym jest już bardzo duży i daje przerzuty odległe do innych narządów. Szanse na wyleczenie spadają wówczas poniżej 20%.

Skuteczne zapobieganie sprowadza się więc do regularnego wykonywania badań obrazowych — najpierw USG, a po 45 roku życia mammografii. To drugie badanie jest w Polsce refundowane przez NFZ dla wszystkich kobiet w wieku 50 – 69 lat. W przypadku obciążenia rodzinnego wskazane jest także badanie genetyczne mutacji genu BRCA1 i po uzyskaniu wyniku dodatniego, bardziej skrupulatny nadzór, z rozważeniem nawet profilaktycznych mastektomii i/lub wycięciem przydatków po 40 roku życia.

Rak jajnika

To nowotwór, który charakteryzuje niestety bardzo złe rokowanie z powodu wykrywania go zazwyczaj w bardzo późnych stopniach zaawansowania. Jego specyfika sprawia, że profilaktyka i diagnostyka są trudne, a brak charakterystycznych objawów nie ułatwia zadania. Jajniki bowiem regularnie podlegają przemianom podczas cyklu miesięcznego i większość zmian stwierdzanych podczas rutynowego badania USG nie jest niebezpieczna. Badanie poziomu markerów nowotworowych (CA-125, ROMA) również nie jest rozstrzygające, gdyż w początkowych stadiach choroby może być on prawidłowy, a jego podwyższenie wcale nie musi oznaczać raka.

Często nowotwór ten najpierw rozwija się niezauważony w jajniku, a z czasem komórki rakowe odrywają się i przyczepiają do otaczającej otrzewnej i innych narządów. Wtedy też pojawiają się pierwsze objawy, ale zwykle dotyczą one przewodu pokarmowego — wzdęcia, czy uczucie pełności w brzuchu — mało kto więc zwraca na nie uwagę. Niepokój wzbudza dopiero znaczne powiększenie obwodu brzucha spowodowane wodobrzuszem, a to już bardzo zaawansowane stadium choroby.

Dlatego przy podejrzeniu raka jajnika diagnostyka musi być kompleksowa — USG ginekologiczne, USG jamy brzusznej, poziom markerów, tomografia komputerowa. Czasami dopiero laparoskopia zwiadowcza, czyli wprowadzenie do jamy otrzewnowej kamery i dokładne obejrzenie jej wnętrza, umożliwia rozpoznanie choroby.

Jakie są czynniki ryzyka przy raku jajnika?

Ta choroba nie jest jeszcze do końca poznana. Na pewno na pierwszy plan wysuwa się obecność mutacji w genach BRCA1 i BRCA2, a kobiety z tym obciążeniem mają dużo większą szansę na zachorowanie niż te bez niej. Prawdopodobnie znaczenie ma również liczba przebytych owulacji, zatem ciąże i okresy bezowulacyjne (karmienie piersią, antykoncepcja hormonalna) zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby, a stymulowanie owulacji przy leczeniu niepłodności oraz bezdzietność mogą je zwiększać.

Rak jajnika — leczenie i rokowanie

Ze względu na utrudnioną diagnostykę i brak swoistych objawów, choroba jest zwykle wykrywana w bardzo zaawansowanych stadiach. Leczenie sprowadza się wówczas do wycięcia i zbadania podejrzanego jajnika, a w przypadku potwierdzenia raka — usunięciu również drugiego wraz z macicą, węzłami chłonnymi i wszystkimi widocznymi ogniskami choroby. Operację uzupełnia się wlewami leków cytotoksycznych zabijających komórki rakowe, a czasem również leczeniem molekularnym hamującym rozwój raka. Leczenie jest trudne, długotrwałe i obciążające, a rokowanie w większości przypadków niestety niekorzystne.

Czy da się zapobiegać kobiecym nowotworom?

Możemy zadbać o to, by nasza dieta była zdrowa, pić dużo wody i często się ruszać. W ten sposób unikniemy otyłości i chorób takich jak cukrzyca czy nadciśnienie, które poza tym, że same są niebezpieczne, sprzyjają nowotworom. Nic jednak nie zastąpi regularnych wizyt u ginekologa i badań przesiewowych takich jak cytologia czy kolposkopia. Pozwalają one wykryć zmiany przednowotworowe i nowotwory we wczesnych stadiach na długo przed tym, zanim dadzą objawy, czy staną się widoczne gołym okiem, zatem na tyle wcześnie, by mieć szansę na ich skuteczne leczenie.

Zachęcamy więc do regularnego kontrolowania swojego stanu zdrowia i odwiedzania naszych gabinetów przynajmniej raz do roku. Te pół godziny może dosłownie uratować Ci życie. Rak to nie wyrok pod warunkiem, że zostanie odpowiednio wcześnie wykryty, a przy chorobach nowotworowych czas reakcji ma naprawdę decydujące znaczenie.