Testy czynnościowe

Testy czynnościowe

Hormonalne badania czynnościowe wykonuje się po to, aby sprawdzić, na którym etapie cyklu pojawia się problem, utrudniający zajście w ciążę lub przy diagnostyce zaburzeń miesiączkowania. Przypomnijmy więc, jak przebiega cykl i jakie hormony nim sterują.

Jak przebiega prawidłowy cykl płciowy?

Faza folikularna

Miesiączka jest sygnałem dla przysadki mózgowej do wydzielania hormonu FSH. On stymuluje do dojrzewania pęcherzyki znajdujące się w jajniku. Pęcherzyki produkują estrogeny, które przygotowują śluzówkę macicy do przyjęcia zarodka. Pod ich wpływem zwiększa się jej grubość i ukrwienie.

Rosnący poziom estrogenów uruchamia w przysadce wydzielanie drugiego hormonu – LH. Jeden z pęcherzyków zaczyna dominować i dojrzewa szybciej niż inne. Gdy poziom estrogenów osiągnie maksymalną wartość, następuje nagły wyrzut LH i pod jego wpływem pęcherzyk pęka.

Owulacja

Z pęcherzyka uwalnia się komórka jajowa gotowa do zapłodnienia.

Faza lutealna

Pęcherzyk poowulacyjny przekształca się w ciałko żółte i zaczyna produkować również progesteron. Zadaniem tego hormonu jest zapewnienie w macicy warunków do utrzymania ciąży. Jeśli doszło do zapłodnienia i zagnieżdżenia zarodka, macica zaczyna produkować “hormon ciążowy” hCG, który utrzymuje aktywność ciałka żółtego, dzięki czemu nie spada poziom progesteronu. 

Gdy do ciąży nie dochodzi, ciałko żółte zanika,  poziom progesteronu i estrogenów spada, a śluzówka macicy zaczyna obumierać. Odpowiednio niski poziom hormonów daje jej sygnał do złuszczania — czyli rozpoczyna się miesiączka. Dla przysadki zaś jest to znak do rozpoczęcia wydzielania FSH i cykl zaczyna się od początku.

Oś podwzgórze – przysadka – jajniki

Centrum dowodzenia całego układu jest część mózgu zwana podwzgórzem. Ono odbiera sygnały z organizmu i decyduje, które procesy powinny zostać uruchomione do utrzymania równowagi. W zależności od otrzymanych bodźców daje znać przysadce (za pośrednictwem swojego hormonu oczywiście), co ma uwolnić. Przysadka zaś pobudza poszczególne narządy (jajnik, tarczycę lub nadnercza) do produkcji ich własnych hormonów.

Gdy pojawiają się zaburzenia cyklu, nie zawsze daje się łatwo stwierdzić, na którym etapie, kolokwialnie mówiąc, coś nie gra. W tym celu przeprowadza się badania czynnościowe, czyli po kolei stymuluje się hormonalnie pracę narządów i obserwuje ich odpowiedź.

Badania czynnościowe

Próba progesteronowa 

Najczęściej od tego badania zaczyna się diagnostykę w przypadku braku miesiączki. Pacjentka otrzymuje przez kilka dni progesteron, który symuluje fazę lutealną cyklu. Po jego odstawieniu powinna pojawić się miesiączka. Gdy tak się dzieje (odpowiedź dodatnia) oznacza to, że jajniki i macica funkcjonują poprawnie, a problem pojawia się w fazie lutealnej (czyli po owulacji). 

Próba ujemna, czyli brak miesiączki może być spowodowany ciążą (progesteron nadal działa), nieprawidłową pracą jajników, które nie produkują estrogenów (fizjologicznie dzieje się tak w okresie menopauzy) lub brakiem reakcji endometrium na estrogeny. Brak krwawienia może też wystąpić przy zarośnięciu kanału szyjki lub jamy macicy. Wówczas niemożliwe staje się wydostanie krwi.

Test E – próba estrogenowo-progestagenowa

Jeśli ujemny wynik próby progesteronowej nie jest spowodowany ciążą, przeprowadza się kolejne badanie mające wskazać, czy problem leży po stronie jajników, czy macicy.

Polega na farmakologicznym odtworzeniu faz cyklu poprzez podanie w I fazie estrogenów, a następnie dołączenie progestagenów. Po ich odstawieniu powinno wystąpić krwawienie.

Wynik dodatni oznacza, że macica reaguje prawidłowo i przyczyna prawdopodobnie leży po stronie jajników. Wynik ujemny wskazuje na uszkodzenie endometrium (np. w wyniku stanu zapalnego czy też zbyt intensywnego łyżeczkowania jamy macicy).

Test stymulacji z GnRH

Może się również zdarzyć, że zarówno jajniki i macica są gotowe i zdolne do pracy, ale nie otrzymują odpowiedniej stymulacji hormonalnej z przysadki. Aby to potwierdzić pacjentce podaje się hormon podwzgórza – gonadoliberynę, a następnie sprawdza odpowiedź przysadki poprzez trzykrotnie badanie poziomu jej hormonów (FSH i LH): przed podaniem leku, po 30 minutach i po 60 minutach.

Prawidłowa próba powinna dać wyraźny wzrost zarówno poziomu FSH (szczytowe stężenie po 60 minutach) jak i LH (szczytowe stężenie po 30 minutach).  Możemy również zaobserwować:

• brak odpowiedzi, który wskazuje na uszkodzenie (niewydolność) przysadki,
• nadmierną reakcję (występuje fizjologicznie podczas owulacji oraz po menopauzie), która może oznaczać niewydolność jajników,
• wyraźniejszy wzrost poziomu FSH w stosunku do LH, który fizjologicznie obserwuje się u dzieci a u dorosłych pojawia się przy anoreksji lub intensywnym odchudzaniu,
• zwiększony wyrzut LH przy normalnym poziomie FSH, który może wskazywać na zespół policystycznych jajników.

Jak więc widzisz, te same objawy mogą wynikać z różnych przyczyn. W naszej Klinice czekają na Ciebie ginekolodzy specjalizujący się w endokrynologii. Zamiast więc kolejny miesiąc z nadzieją czekać na cud, umów się na wizytę. Może się okazać, że rozwiązanie Twojego problemu jest na wyciągnięcie ręki.