Jak wyglądają poszczególne etapy procedury IVF-ET?

Jak przebiega program pozaustrojowego zapłodnienia? Na czym polega stymulacja wzrostu pęcherzyków jajnikowych? Jak badane jest męskie nasienie? Poznaj najważniejsze pytania i odpowiedzi związane z procedurą in vitro – IVF-ET!

Program pozaustrojowego zapłodnienia przebiega w następujących etapach:

• stymulacja wzrostu wielu pęcherzyków jajnikowych (stymulacja tzw. mnogiej owulacji)
• monitorowanie wzrostu pęcherzyków w celu wybrania optymalnego momentu, w którym komórki jajowe w pęcherzykach są w pełni dojrzałe
• pobranie komórek jajowych
• pobranie nasienia
• zapłodnienie komórek jajowych oraz hodowla zapłodnionych komórek oraz zarodków
• transfer zarodków do jamy macicy.

Na czym polega stymulacja wzrostu wielu pęcherzyków jajnikowych?

Kobieta rodzi się z określoną liczbą pęcherzyków z komórkami jajowymi w jajnikach. Stanowią one pulę, z której codziennie kilkaset lub nawet kilka tysięcy rozpoczyna swój wzrost. Proces ten jest niezależny  od hormonów przysadkowych (LH i FSH). Etap wzrostu pęcherzyków trwa wiele tygodni, a nawet miesięcy. Z puli wzrastających pęcherzyków znaczna część obumiera, a jedynie pewna cześć (kilkanaście-kilkadziesiąt) osiąga etap, na którym hormony wydzielane przez przysadkę kobiety, lub te podawane w zastrzykach, mogą wpływać na ich dalszy rozwój.

Mechanizm działania preparatów zawierających gonadotropiny FSH i/lub LH (Menopur, Gonal F, Puregon, Luveris, Pergoveris), podawanych w trakcie stymulacji, ma na celu zatrzymanie procesu zanikania pęcherzyków jajnikowych oraz stymulację ich dalszego rozwoju. Efektem tego jest rozwój, wzrost i dojrzewanie nie jednego (jak w cyklu naturalnym), a średnio 8-10 pęcherzyków (liczba może się wahać od jednego do kilkudziesięciu).

Czy ta metoda jest skuteczna u wszystkich kobiet?

Niestety, u niektórych kobiet stosowanie stymulacji owulacji nie przynosi oczekiwanych efektów – dotyczy to kobiet, u których uzyskuje się mniej niż 4 komórki jajowe. Wynika to najczęściej z małej liczby pierwotnych pęcherzyków w jajniku, co wiąże się np. z wiekiem kobiety. Stosujemy wówczas specjalne protokoły stymulacji (schematy podawania leków), zwiększające szansę na ciążę.

Dobór optymalnego protokołu u takich pacjentek dokonuje się najczęściej w kolejnym programie IVF-ET. Inną trudnością w zastosowanej stymulacji jest wzrost bardzo dużej liczby pęcherzyków (więcej niż 20). Stanowi to zagrożenie wystąpieniem zespołu hiperstymulacji (OHSS). Najczęściej ten zespół występuje u pacjentek młodych, szczupłych, z rozpoznanym zespołem PCO.

W stymulacji mnogiej owulacji często wykorzystujemy leki (takie jak np. analogi GnRH – Decapeptyl, Dipherelina, Lucrin). Ich rola polega głównie na hamowaniu funkcji przysadki. Zabezpieczają w ten sposób przed niekontrolowanym wydzielaniem hormonów FSH i LH. Mogłoby one zaburzać wzrost pęcherzyków, odbywający się pod wpływem hormonów, podawanych w zastrzykach.

Inne leki stosowane podczas stymulacji to leki antykoncepcyjne lub estrogeny podawane w cyklach poprzedzających. Mają one na celu synchronizację cyklu oraz ewentualne zapobieganie powstawaniu torbieli w jajnikach.

Podstawowe leki, które stosujemy w leczeniu niepłodności metodą IVF-ET mogą być podawane według wielu schematów. Dobór schematu, czyli tak zwanego protokołu stymulacji, zależy od wiedzy lekarza na temat pacjentki oraz m.in. od wskazań do leczenia lub reakcji na leki w poprzednich cyklach.

W trakcie stymulacji leki powinny być przyjmowane o tej samej porze dnia. Należy bardzo dokładnie przestrzegać zaleceń co do sposobu przechowywania leków (niektóre z nich wymagają przechowywania w lodówce) oraz ich przyjmowania.

Na czym polega monitorowanie stymulacji wzrostu pęcherzyków?

Monitorowanie polega na wykonywaniu badań ultrasonograficznych (USG). Podczas badania ocenia się ilość i wielkość wzrastających pęcherzyków jajnikowych oraz grubość endometrium (błona śluzowa, wyściełająca jamę macicy, w której zagnieżdża się zarodek). Pomiary pozwalają śledzić przyrost wielkości pęcherzyków oraz endometrium.

W jakim celu podczas zabiegu badane jest stężenie estradiolu?

Dodatkowo wykonuje się oznaczenia stężenia estradiolu  i ew. progesteronu (hormon wydzielany przez pęcherzyki). Badanie to wykonuje się z krwi pobranej z żyły (nie wymaga bycia na czczo). Stężenie estradiolu uzależnione jest od ilości pęcherzyków.

Po analizie stężenia estradiolu oraz wyników badania USG podejmuje się decyzję o zmianie lub kontynuacji dawkowania gonadotropin oraz o momencie zakończenia stymulacji. Kiedy wielkość pęcherzyków osiągnie średnicę ok. 20 mm, a stężenie estradiolu uzyska optymalne wartości, stymulacja zostaje przerwana. Podawany jest wówczas preparat hCG, mający zakończyć dojrzewanie komórek jajowych (Pregnyl, Choragon lub Ovitrelle).

Bardzo ważnym elementem stymulacji, mającym wpływ na skuteczność dalszego leczenia, jest prawidłowe, zgodne z zaleceniami przyjęcie preparatu hCG (znaczenie mają dawka, godzina i sposób podania).

Jak wygląda procedura pobrania komórek jajowych?

Pobranie komórek jajowych, czyli tzw. punkcja, odbywa się pod kontrolą USG. Uwidocznione w obrazie USG pęcherzyki jajnikowe są nakłuwane długą igłą wprowadzoną przez pochwę i jej sklepienia do jamy brzusznej i odsysane do specjalnych probówek. Zabieg odbywa się w znieczuleniu ogólnym (tj. pacjentka śpi przez okres kilku- kilkunastu minut). Jak zabezpieczyć się przed wprowadzeniem infekcji w trakcie punkcji jajników? Przed pobraniem komórek jajowych stosuje się profilaktycznie antybiotyki i leki odkażające pochwę.

Kiedy wykonuje się zabieg punkcji?

Punkcja ma miejsce po około 36 godzinach od podania hCG, czyli kilka- klikanaście godzin przed spodziewanym pęknięciem pęcherzyków. Dlatego tak ważne jest dokładne przestrzeganie czasu podawania leku. Czasami (obecnie bardzo rzadko) zdarza się, że pęcherzyki pękają przed punkcją, co uniemożliwia pobranie komórek jajowych. Najczęściej ma to miejsce w sytuacjach, kiedy przyjmowanie leków przez pacjentkę było nieprawidłowe. Dotyczy to głównie błędów w przyjmowaniu hCG. Chociaż nie jest wykluczone, że pękanie pęcherzyków lub brak komórek jajowych może być spowodowane innymi przyczynami.

W jaki sposób należy przygotować się do punkcji?

Ze względu na stosowane podczas pobrania komórek znieczulenie, należy zgłosić się do szpitala na czczo i nie planować po punkcji prowadzenia pojazdów.

Co dzieje się z komórkami po pobraniu?

Po pobraniu płyn pęcherzykowy trafia do laboratorium. Doświadczony biolog, przeglądając pod mikroskopem zawartość poszczególnych, probówek wyszukuje wzgórki jajonośne. Są to części pęcherzyka, w której wśród komórek ziarnistych zlokalizowana jest komórka jajowa. Wzgórki z komórkami jajowymi są płukane w specjalnym podłożu. W ten sposób oddziela się je od elementów innych tkanek oraz krwi. Wypłukane wzgórki jajonośne przenoszone są do specjalnych naczynek, wypełnionych płynem do hodowli. Pozwala on na dojrzewanie oocytów, ich zapłodnienie i pierwsze podziały komórkowe zarodka. Naczynka te trafiają do inkubatorów, w których utrzymywana jest stała temperatura, stężenie dwutlenku węgla oraz optymalna wilgotność.

Jak wygląda procedura pobrania nasienia?

W czasie, kiedy pacjentka poddawana jest punkcji jajników, jej partner powinien oddać nasienie. Odbywa się to w specjalnie przeznaczonym do tego pomieszczeniu. Przed oddaniem nasienia zalecany jest 2-5 dniowy okres wstrzemięźliwości płciowej oraz dokładne umycie członka oraz rąk. Jeśli wcześniej występowały kłopoty ze współżyciem (brak wzwodu, brak wytrysku) lub kłopoty z oddawaniem nasienia, należy poinformować o tym lekarza (w trakcie przygotowań do programu lub w trakcie stymulacji).

Co zrobić w przypadku problemów z oddaniem nasienia?

W takiej sytuacji można:

• oddać nasienie w towarzystwie partnerki bezpośrednio przed wizytą w klinice (w pokoju hotelowym czy w domu),  korzystając z naczyń dostarczonych przez klinikę oraz w przeciągu 1/2 godziny dostarczyć materiał do kliniki, zachowując go w temperaturze ciała
• otrzymać przed procedurą, leki wspomagające wzwód
• oddać nasienie wcześniej i je zamrozić (depozyt jest gwarancją tego, że w sytuacji kłopotów z oddawaniem nasienia będziemy mieli plemniki niezbędne do zapłodnienia komórek jajowych).

Pamiętaj, aby poinformować lekarza o wcześniejszych kłopotach ze współżyciem lub oddawaniem nasienia do badania.

Co jeśli mężczyzna zupełnie nie posiada plemników w nasieniu?

U mężczyzn, u których wcześniej przeprowadzona diagnoza wykazała całkowity brak plemników w nasieniu, a wykonane badania wskazują na zachowaną ich produkcję w jądrze, istnieje szansa uzyskania plemników poprzez biopsję jądra. Zabieg odbywa się w znieczuleniu ogólnym w tym samym dniu, w którym dokonuje się pobrania komórek jajowych od partnerki. Polega on na nakłuciu jądra igłą i pobraniu fragmentu tkanki, bądź nacięciu jądra skalpelem i wycięciu fragmentu jądra.

Jak przygotować się do biopsji jądra? Czy sam zabieg jest bolesny?

Sama procedurę wykonujemy przy znieczuleniu, więc nie jest dla pacjenta bolesna. Po zabiegu może występować niewielka bolesność okolicy narządów płciowych. Można w tym przypadku  stosować typowe leki przeciwbólowe, takie jak ibuprofen czy paracetamol.

Ze względu na stosowane podczas biopsji jądra znieczulenie, należy zgłosić się do szpitala na czczo i nie planować po zabiegu prowadzenia pojazdów.

Co dzieje się z nasieniem po pobraniu?

Pobrane nasienie trafia do laboratorium, gdzie najpierw oceniamy ilość plemników, ich ruchliwość oraz wygląd. Na tej podstawie podejmujemy decyzję o sposobie zapłodnienia komórek jajowych. Nasienie przechowywane jest w specjalnych pojemnikach przez kilkadziesiąt minut do momentu, kiedy dojdzie do jego upłynnienia. Jest to proces naturalnie następujący w pochwie. Polega na tym, że nasienie z substancji galaretowatej przechodzi w fazę płynną, z której łatwiej mogą wydostawać się plemniki. Upłynnione nasienie, poddajemy preparatyce, mającej na celu oddzielenie ruchomych, prawidłowo zbudowanych plemników od płynu nasiennego i plemników nieprawidłowych.

Jak wygląda proces zapłodnienia komórek jajowych?

Po kilku godzinach od pobrania komórek jajowych, do naczynek z wzgórkami jajonośnymi dodajemy wypreparowane plemniki. Naczynka ponownie umieszczamy w inkubatorach, gdzie przebywają do następnego dnia. Po ok. 20 godzinach oceniamy pod mikroskopem, czy doszło do zapłodnienia.