Ciąża pozamaciczna

Gdy wszystko przebiega zgodnie z planem, do zapłodnienia dochodzi w jajowodzie, skąd po dwóch dniach zarodek trafia do macicy. Zagnieżdża się w jej śluzówce, bo tylko tam ciąża może się prawidłowo rozwijać. Czasem jednak przyczepia się w innym miejscu i wówczas mówimy o ciąży pozamacicznej. Bez szans na przetrwanie, za to bardzo niebezpiecznej dla kobiety. 

Dojrzała komórka jajowa uwalniana jest do jajowodu, którym wędruje w kierunku macicy. Gdy na swojej drodze napotka plemniki, dochodzi do zapłodnienia — jeden z nich wnika do wnętrza komórki, ich materiał genetyczny się łączy i powstaje zygota. Jej komórki zaczynają się dzielić i między czwartym a siódmym dniem od zapłodnienia, będzie ich już około 100. Z części z nich powstaną błony płodowe, a z pozostałych tkanki i narządy płodu. W tym stadium zlepek komórek zwany blastocystą powinien zagnieździć się w śluzówce macicy. Jest on jeszcze niewidoczny gołym okiem, ale rośnie bardzo szybko. Pod koniec 4 tygodnia ciąży będzie miał już prawie centymetr. Gdyby do zapłodnienia nie doszło, w tym momencie pojawiłby się miesiączka.

Jak powstaje ciąża pozamaciczna?

By zarodek mógł się prawidłowo rozwijać, musi trafić do jamy macicy i się w niej zagnieździć. Część jego komórek wkrótce więc zrośnie się z komórkami śluzówki, tworząc łożysko. Ono zapewni dopływ substancji odżywczych, umożliwi wymianę tlenową i pozbywanie się produktów przemiany materii. Ciąża będzie się mogła dalej rozwijać.

Czasem jednak zapłodniona komórka napotyka na swojej drodze utrudnienia. U jednej na sto kobiet, które zajdą w ciążę, blastocysta nie dociera do macicy, tylko zagnieżdża się w innym miejscu — najczęściej w jajowodzie, ale czasem również w jamie brzusznej lub w szyjce macicy. Tam nie może powstać łożysko, więc ciąża nie ma szans na przetrwanie. Może jednak poważnie zagrozić matce, która często nawet jeszcze nie wie, że w ogóle jest w ciąży. Przypomnijmy — w czasie kiedy kobieta spodziewa się miesiączki, pęcherzyk ma już centymetr i nadal szybko rośnie. Średnica jajowodu to zaledwie 4 mm.

Jak rozpoznać ciążę pozamaciczną?

W początkowym okresie objawy ciąży — zarówno prawidłowej, jak i pozamacicznej — są podobne. Łatwo je też pomylić z objawami zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Może więc pojawić się drażliwość, zmęczenie, czasem mdłości. Piersi stają się tkliwe i bolesne, trochę częściej chce się siku. Gdy w spodziewanym terminie nie pojawia się miesiączka, sięgamy zwykle po test ciążowy. Dodatni potwierdza każdą ciążę, ale gdy rozwija się ona poza macicą, wynik może być ujemny. To usypia czujność.

Test ciążowy a ciąża pozamaciczna

Domowe testy wykrywają obecność hormonu hCG w moczu. Pojawia się on tylko podczas ciąży, jednak w przypadku tej ektopowej (czyli pozamacicznej), jego poziom rośnie dużo wolniej niż przy prawidłowej. Dlatego czasem test domowy może wyjść ujemny, mimo tego, że doszło do zapłodnienia i ciąża się rozwija poza macicą. Pewniejszym badaniem jest test z krwi, którego wynik wskazuje nie tylko na obecność, ale również określa ilość hCG. Gdy poziom jest wyższy niż 25 mlU/ml — potwierdza ciążę. 

Badanie USG a ciąża pozamaciczna

W 5-6 tygodniu ciąży (a liczy się je od pierwszego dnia ostatniej miesiączki) podczas badania USG, powinien być już widoczny pęcherzyk ciążowy. Gdy test wyszedł dodatni, ale go nie widać, powinno to wzbudzić podejrzenia. Być może do zapłodnienia doszło później, niż się wydaje i jest jeszcze za wcześnie, ale możliwe że ciąża już obumarła. Dla potwierdzenia warto więc wykonać wspomniany test z krwi. Przy prawidłowej ciąży badanie powtórzone w odstępie 48 godzin powinno wykazać przynajmniej dwukrotny wzrost poziomu hCG. Gdy jednak okaże się, że jego poziom owszem wskazuje na ciążę, ale nie rośnie on tak szybko, może to wskazywać na ciążę pozamaciczną. 

Objawy ciąży pozamacicznej

Pierwsze zauważalne, choć nadal niejednoznaczne objawy pojawiają się po tygodniu od terminu spodziewanej miesiączki. Zarodek jest już na tyle duży, że powoduje dolegliwości bólowe, zwykle po jednej stronie brzucha. Czasem nawet wyczuwalny jest guzek. Może również pojawić się plamienie lub krwawienie z dróg rodnych, które łatwo wziąć za spóźniony okres. Podobne objawy może dawać też zapalenie wyrostka robaczkowego (ból), pęknięta torbiel jajnikowa czy poronienie wczesnej ciąży (krwawienie).

Zdarza się, że ciąża ektopowa samoistnie obumiera. Przeważnie jednak rośnie, póki może. Gdy dojdzie do pęknięcia jajowodu, samopoczucie kobiety gwałtownie się pogarsza. Ból staje się silny, brzuch robi się twardy, krwawienie coraz bardziej obfite, a jeśli pojawił się krwotok wewnętrzny, może dojść do omdlenia, a nawet do wstrząsu. Objawia się on bladością, szybkim biciem serca, nagłymi potami i słabo wyczuwalnym tętnem. Może wtedy dojść do utraty przytomności i zatrzymania oddychania. To stan bezpośrednio zagrażający życiu, więc natychmiast trzeba wezwać pogotowie. 

Ciąża pozamaciczna — co robić?

Jeśli potwierdzi się, że ciąża zagnieździła się poza macicą, trzeba ją jak najszybciej zakończyć, gdyż dziecko i tak nie ma szans się rozwijać, a w każdej chwili może dojść do pęknięcia jajowodu i krwotoku zagrażającego życiu matki.

Na wczesnym etapie, wystarczy podanie leku powodującego jej obumarcie, ale kiedy zostanie wykryta zbyt późno, niezbędna będzie interwencja chirurgiczna. Zabieg wykonuje się najczęściej techniką laparoskopową z zachowaniem jajowodu, aby nie ograniczać płodności. Gdy jednak dojdzie do jego pęknięcia, zwykle kończy się to jego usunięciem.

Ciąża pozamaciczna rozwiązana odpowiednio wcześnie, nie powinna utrudnić ponownego zajścia w ciążę. Przez 3 miesiące powinno się jednak stosować antykoncepcję, aby wszystko wróciło do normy. Kolejna ciąża powinna też od samego początku pozostawać pod ścisłą kontrolą lekarza, bo ryzyko, że i ona zagnieździ się nieprawidłowo nieznacznie, ale wzrasta.

Jak zapobiegać ciąży pozamacicznej?

Przyczyny implantacji blastocysty poza macicą tak naprawdę nie są znane. Określono jedynie pewne czynniki predysponujące do ciąży pozamacicznej:

• wady anatomiczne jajowodów i macicy (ale one są zwykle wykrywane wcześniej),
• endometrioza, gdyż fragmenty śluzówki macicy pojawiają się w innych miejscach,
• zrosty powstałe w wyniku stanów zapalnych lub zabiegów chirurgicznych w obrębie miednicy mniejszej,
• guzy innych narządów uciskające na jajowód, które utrudniają transport komórki jajowej,
• otyłość, która zaburza sytuację przestrzenną w jamie brzusznej,
• palenie papierosów, które upośledza ruch rzęsek w jajowodzie, spowalniając transport komórki jajowej.

Ciąża ektopowa statystycznie częściej pojawia się w przypadku stosowania wkładki antykoncepcyjnej lub tabletek jednoskładnikowych. Prawdopodobieństwo zwiększają też wcześniejsze poronienia, aborcje czy ciąże pozamaciczne. Jednak u blisko połowy kobiet, u których zarodek zagnieździł się poza macicą, nie występowały wymienione czynniki predysponujące. 

Czy in vitro zwiększa ryzyko ciąży pozamacicznej?

Ciąża ektopowa bywa powikłaniem po zabiegu, choć prawdopodobieństwo jej wystąpienia jest podobne jak w przypadku ciąż naturalnych. Dlaczego się to zdarza, mimo że cały proces jest tak ściśle kontrolowany? Zapłodnienie pozaustrojowe jest poważną ingerencją w naturalny przebiegu zajścia w ciążę. Przyjrzyjmy się, jak to w skrócie przebiega:

• pacjentka przed zabiegiem poddawana jest stymulacji hormonalnej, która ma na celu doprowadzenie do dojrzałości więcej niż jednej komórki jajowej w cyklu, 
• po pobraniu komórek procedura zapłodnienia odbywa się poza jej organizmem, 
• zarodek w odpowiednim stadium rozwoju przenoszony jest do jamy macicy i musi się w niej zagnieździć, aby zabieg uznać za udany. 

Zarodek po wprowadzeniu nie zagnieżdża się jednak od razu. Przez pewien czas krąży po jamie macicy. Choć jest transferowany pod kontrolą USG, to nie ma pewności czy przyczepi się w tym samym miejscu. Wiele też zależy od stopnia jego dojrzałości, bo to warunkuje czy  „luzem” w macicy spędzi kilka czy kilkadziesiąt godzin. Po transferze często pojawia się aktywność skurczowa macicy w reakcji na ciało obce i sam zabieg. Zarodek może się wtedy przemieścić do szyjki macicy. Ruch rzęsek w jajowodzie zasadniczo jest jednokierunkowy, ale możliwe, że stymulacja hormonalna hamuje ich ruchomość, więc embrion ma szansę do niego „wrócić”.

Przy transferowaniu większej liczby zarodków, przede wszystkim wzrasta ryzyko ciąży mnogiej. Może jednak dojść do sytuacji, że jeden z nich zagnieździ się w macicy, a drugi poza nią. To trudna sytuacja, bo wtedy jedna ciąża rozwija się prawidłowo, a drugą trzeba usunąć. Na szczęście w przypadku procedury in vitro kobieta pozostaje pod ścisła kontrolą lekarza, więc wszelkie nieprawidłowości będą szybko zauważone.

Na koniec chcemy podkreślić, że ciąża pozamaciczna zdarza się relatywnie rzadko. Niemniej jednak warto zwracać uwagę na niepokojące objawy i nie próbować ich przeczekać. Gdy miesiączka nie wystąpiła w spodziewanym terminie, objawy wskazują na ciążę (szczególnie, gdy potwierdzi ją test), a pojawi się ból lub krwawienie, lepiej dmuchać na zimne i zgłosić się do lekarza. Jeśli zaś dopiero planujesz zajście w ciążę, zachęcamy do wykonania podstawowych badań. Wyleczenie ewentualnych infekcji, czy kontrolne USG pozwolą uniknąć późniejszych problemów. Zobacz jak przygotować się do ciąży.