Diagnostyka wirusologiczna

Nie każda infekcja daje wyraźne objawy, ale każda może negatywnie wpłynąć na przebieg ciąży i zdrowie Twojego dziecka. To dlatego diagnostyka wirusologiczna jest ważnym etapem na drodze do zostania mamą zdrowego maluszka.

Wirusy towarzyszą nam niemal stale. Jedne dają o sobie znać charakterystycznymi objawami, a inne atakują mniej specyficznie, powodując stany grypopodobne. Są też takie, o których dowiemy się dopiero po zrobieniu badań. Nie wszystkie są groźne, ale pojawienie się niektórych podczas ciąży może przynieść poważne następstwa.

Choć nie sposób przebadać się na wszystkie znane patogeny, planując ciążę i podczas jej trwania warto przynajmniej upewnić się, że nie grozi nam niebezpieczeństwo ze strony tych o działaniu teratogennym, czyli uszkadzającym płód.

Na czym polega diagnostyka wirusologiczna?

Zacznijmy od ważnej kwestii. Wirusy to cząstki złożone z materiału genetycznego, opakowanego w ochronne białko. Nie są one komórkami i nie są w stanie samodzielnie się namnażać. Muszą więc najpierw znaleźć „fabrykę”, która im w tym pomoże. Tą fabryką są nasze komórki, ale produkcja wirusa wiąże się z ich zniszczeniem. Nasze komórki się rozpadają, uwalniając nowe wirusy. To powoduje złe samopoczucie, ale jednocześnie wywołuje reakcję obronną.

Do akcji wkracza układ odpornościowy. Najpierw mobilizowane są komórki, które walczą z wrogiem nieswoiście. Dlatego w początkowej fazie infekcji często czujemy się rozbici, mogą nas boleć mięśnie i mamy gorączkę. Po pewnym czasie wytwarzane są przeciwciała, które rozpoznają konkretnego wirusa i go neutralizują. Kiedy więc zaatakuje on ponownie, będą umiały zidentyfikować go szybciej i zaczną działać, zanim wirus się namnoży. To dlatego na niektóre choroby chorujemy tylko raz w życiu.

Poznanie tego mechanizmu pozwoliło też na opracowanie szczepionek, które – udając atak wirusa – uczą układ odpornościowy go rozpoznawać. Dzięki temu przeciwciała mogą wkroczyć do akcji już przy pierwszym kontakcie z prawdziwym wirusem. Ich obecność we krwi zwykle świadczy więc albo o przebyciu infekcji, albo o szczepieniu. Szukanie ich w pobranym od nas materiale to z kolei jedna z metod diagnostyki wirusologicznej. Oprócz tego możemy szukać samego wirusa oraz jego antygenów, czyli substancji, które są rozpoznawane przez przeciwciała.

Jakie są wskazania do diagnostyki wirusologicznej?

Podstawową przesłanką do wykonania badania jest potrzeba potwierdzenia lub wykluczenia toczącej się infekcji i wówczas szuka się wirusa, a dokładniej jego antygenów. Równie często jednak określa się poziom przeciwciał, aby ocenić posiadaną odporność i na jej podstawie określić ewentualne ryzyko zakażenia.

Tak jak wspomnieliśmy na początku, nie każda infekcja daje specyficzne objawy. Tymczasem ciąża, która sama w sobie jest wyzwaniem dla całego organizmu i może zaburzyć jego normalne funkcjonowanie, wymaga też zahamowania aktywności układu odpornościowego. Mogą się więc wtedy ujawnić uśpione wirusy, o których nawet nie wiemy i łatwiej “złapać” coś nowego. Wirusy niestety są tak małe, że mogą przeniknąć przez barierę łożyskową i spowodować poważne uszkodzenia u płodu. Nawet jeśli u matki nie występują żadne objawy. 

Kiedy spojrzymy na listę badań, jakie powinna wykonać kobieta planująca ciążę lub już w niej będąca, okaże się, że badania wirusologiczne stanowią sporą jej część. Zalecane są badania:

• w kierunku wirusowego zapalenia wątroby typu C (HCV),
• w kierunku HIV,
• badanie obecności przeciwciał w kierunku różyczki,
• badanie antygenu HBs, którego obecność wskazuje na nosicielstwo wirusa żółtaczki wszczepiennej (WZW B).

Co ważne, do badań wirusologicznych nie trzeba się szczególnie przygotowywać i można je wykonać niemal w dowolnym momencie, przy okazji rutynowych badań krwi. Nie też ma żadnych przeciwwskazań, a po badaniu można po prostu iść do domu. Natomiast korzyści jakie mogą przynieść, są nie do przecenienia. Jeśli przed ciążą okaże się, że nie mamy określonych przeciwciał, będzie się można zaszczepić. Natomiast jeśli testy ujawnią chorobę, będzie można ją leczyć lub przynajmniej odpowiednio zabezpieczyć dziecko.

Wirusy w ciąży – jakie niosą ryzyko?

Nie wszystkie infekcje wirusowe stanowią bezpośrednie zagrożenie dla płodu, ale też nie należy bagatelizować ich objawów. Jeśli gorączka utrzymuje się dłużej niż 3 dni, warto to skonsultować z lekarzem rodzinnym. Gdy temperatura przekracza 38 stopni, warto zażyć lek przeciwgorączkowy. Są jednak takie wirusy, których podczas ciąży trzeba się wystrzegać.

Różyczka u ciężarnych

Ta choroba nie jest bardzo zaraźliwa. Zwykle przebiega łagodnie i objawia szybko ustępującą wysypką. Kiedy jednak zachoruje kobieta w ciąży, skutki mogą być bardzo poważne. Wirus może bowiem doprowadzić do poronienia lub przedwczesnego porodu, a u dziecka mogą rozwinąć się ciężkie wady wrodzone.

Im wcześniejszy etap ciąży, tym większe zagrożenie. Jeśli do zakażenia dojdzie w pierwszym trymestrze, u dzieci często występuje uszkodzenie słuchu i wzroku, mogą pojawić się wady układu krwionośnego, nerwowego czy upośledzenie umysłowe. Jako późne powikłanie może u nich wystąpić też cukrzyca i zaburzenia hormonalne. Badanie zalecane jest więc jeszcze przed ciążą lub do 10 tygodnia jej trwania.

W surowicy krwi szuka się dwóch rodzajów przeciwciał: IgG i IgM. 

• Jeśli oba wyniki są ujemne, oznacza to, że kobieta nie miała wcześniej kontaktu z wirusem i nie jest odporna na zakażenie. Gdy badanie zostanie wykonane przed ciążą, warto się zaszczepić, ale po szczepieniu należy odczekać przynajmniej miesiąc. Jeśli ujemny wynik uzyskasz już będąc w ciąży, postaraj się unikać możliwości zakażenia.
• Kiedy oba wyniki są dodatnie, oznacza to trwającą lub świeżo przebytą infekcję. W początkowej fazie ciąży nie jest to dobra wiadomość, bo wirus może zaatakować również dziecko.
• Jeśli obecne są tylko przeciwciała IgG, to zwykle świadczą one o infekcji przebytej dawno lub o odporności uzyskanej na skutek szczepienia. 

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW)

Zarówno WZW typu B, jak i typu C może latami przebiegać bezobjawowo, jednocześnie prowadząc do marskości wątroby, jej niewydolności lub nawet nowotworu. W tym czasie można również zarażać innych, nawet o tym nie wiedząc. Do zakażenia dochodzi najczęściej przez krew, zatem wszelkie zabiegi związane z naruszeniem ciągłości tkanek (również tatuaż czy przekłuwanie uszu) narażają nas na niebezpieczeństwo.

Pewne ryzyko niosą ze sobą także kontakty seksualne z osobą zakażoną, a chora matka może zarazić swoje dziecko podczas ciąży lub porodu. Dla noworodka takie zakażenie jest niebezpieczne, gdyż od początku jego wątroba będzie atakowana. Dlatego każda ciężarna powinna wykonać badanie w kierunku obecności antygenu HBs oraz anty-HCV.

Jeśli wynik HBs będzie dodatni, należy dodatkowo sprawdzić, czy kobieta jest tylko nosicielką wirusa, czy też choruje przewlekle. Jej dziecko zaraz po porodzie powinno otrzymać przeciwciała, które uchronią je przed ewentualnym zakażeniem podczas porodu.

Gdy wynik HBs jest ujemny, warto się zaszczepić na WZW B. Ciąża w tym przypadku nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia.

Dodatni wynik na przeciwciała anty-HCV z reguły świadczy o trwającej chorobie. Jeśli wykonasz to badanie przed zajściem w ciążę, będzie można wdrożyć leczenie, a o dziecko postarać się już wtedy, gdy nie będzie ryzyka przeniesienia infekcji.

Jeśli takiego badania nie miałaś przed ciążą, Twój lekarz powinien skierować Cię na nie najpóźniej do 10 tygodnia. Wynik ujemny oznacza brak zakażenia i brak choroby. Gdy zaś okaże się pozytywny, będziesz objęta opieką poradni chorób zakaźnych, podobnie jak Twoje dziecko. W czasie ciąży leczenie choroby jest niestety niemożliwe, ale trzeba przestrzegać pewnych obostrzeń, aby chronić wątrobę. Nie powinnaś na przykład zażywać paracetamolu.

HIV a ciąża

Podczas ciąży powinno się również wykonać badanie w kierunku HIV. Jeśli kobieta nie wie, czy jest chora, test wykonuje się na początku ciąży. Aby w razie uzyskania wyniku dodatniego od razu wdrożyć leczenie. Powtórne badanie przeprowadza się w trzecim trymestrze, aby uniknąć ewentualnego zakażenia dziecka podczas porodu. 

Pozytywny wynik w kierunku HIV oprócz konieczności przyjmowania leków jest zwykle wskazaniem do cesarskiego cięcia, wyklucza karmienie piersią, a dziecko od razu obejmowane jest szczególną opieką. Właściwa terapia pozwoli mu normalnie żyć i funkcjonować w społeczeństwie. Tymczasem nieświadome przekazanie dziecku wirusa, jest zwykle wykrywane dopiero wówczas, gdy rozwinie się u niego AIDS i na leczenie jest już za późno. Dlatego nie warto lekceważyć tego badania, nawet gdy teoretycznie nie mamy powodu do obaw i nie jesteśmy w grupie ryzyka. Niestety większość kobiet dopiero podczas ciąży dowiaduje się o zakażeniu.

Cytomegalia w ciąży

Wirus cytomegalii jest bardzo rozpowszechniony w środowisku. Szacuje się, że nawet 80% z nas przeszło już infekcję — często bezobjawowo. Co ciekawe, wirus po przechorowaniu nie znika, a przechodzi w stan uśpienia i w sprzyjających warunkach może ulec reaktywacji. Przeciwciała, które się wytworzą, również nie chronią nas przed powtórnym zakażeniem. Największymi siewcami wirusa są małe dzieci, a zakazić się można przez kontakt ze wszystkimi ich wydzielinami. Dlatego tak ważne jest mycie rąk po zmianie pieluszki, czy unikanie wkładania smoczka lub dziecięcych sztućców do swoich ust. 

Choć jednak wirus cytomegalii może spowodować podobne problemy, jak różyczka, to fakt, że większość z nas już miała z nim kontakt, zmniejsza zagrożenie. Większość zakażeń to infekcje wtórne, a one rzadko kończą się zakażeniem płodu. Spośród kobiet, które wcześniej nie miały kontaktu z wirusem, tylko u co trzeciej dochodzi do zakażenia płodu. A wady rozwojowe występują u zaledwie 10% tych dzieci.

Można też założyć, że choć wcześniejsze przechorowanie nie daje całkowitej odporności, to ryzyko dla płodu przy kolejnej infekcji jest minimalne. Wykonanie testu potwierdzającego obecność przeciwciał może więc Cię uspokoić, natomiast wynik negatywny zmobilizować do dbania o higienę. Nie ma bowiem ani sposobu na zapobieganie przeniesienia zakażenia z matki na dziecko, jeśli ta zachoruje, ani skutecznego leczenia zaburzeń wywołanych przez wirusa.

Jeśli więc planujesz zostać mamą, zapraszamy do naszej kliniki, a podpowiemy Ci, jakie badania warto wykonać wcześniej. Diagnostyka wirusologiczna to tylko jeden z elementów przygotowań do ciąży.